Podnoszenie rentowności przedsiębiorstw produkcyjnych
związane jest z optymalizacją procesów produkcji w kontekście działania parku
maszynowego i technologii oraz zasobów ludzkich, czyli mówiąc ładniej - kadry
pracowniczej. Pomijając kontekst
humanizmu w relacjach międzyludzkich, zatrudnienie pracownika musi pracodawcy
po prostu opłacać się a im bardziej się opłaca, tym oczywiście lepiej. I o ile
przykładanie wagi do zwiększania zysku na drodze rozwoju technologicznego - przez
unowocześnianie linii i usprawnianie czy skracanie samego procesu produkcji - nie
budzi sprzeciwu a nawet jest powodem do
dumy, o tyle optymalizacja w odniesieniu do kadr już rodzi pewne wątpliwości. Przede wszystkim dlatego, że dotyczy człowieka,
wpływa na jego życie rodzinne i zdrowie.
Pomijam tu kwestie systemów motywacyjnych i roli kierownika
w motywowaniu „miękkim” pracowników będących pod jego bezpośrednim nadzorem.
Chciałabym bowiem zwrócić uwagę na coraz częściej pojawiające się podejście do
osób zatrudnianych w różnego rodzaju firmach, szczególnie tych osób o niskich kwalifikacjach,
względnie tych, którzy pracują – pomimo posiadanych kompetencji – na stanowiskach
poniżej swojego doświadczenia czy kwalifikacji, na najniższych szczeblach
produkcyjnych. Postrzega się ich bardzo często po prostu jako części większych
mechanizmów, części, które mają spełniać oczekiwania a jeżeli ich nie spełniają
– podlegają wymianie. Naprawia się tylko te z jakiś względów cenniejsze.
Człowiek czy maszyna?
Optymalizowanie w przypadku zarządzania ludźmi dotyczy nie
tylko podstawowych decyzji kadrowych, takich
jak zatrudnianie specjalistów czy zwalnianie pracowników nie spełniających
oczekiwań pracodawcy. Chodzi również o podnoszenie sprawności osób już zatrudnionych
i czerpania z tej sprawności satysfakcjonujących zysków. To na jakim poziomie są one satysfakcjonujące
jest kwestią prognoz i strategii przyjętych przez daną firmę. Osiąganie oczekiwanych
zysków przy niewystarczającej sprawności pracowników wiąże się zazwyczaj z
podjęciem pewnych oszczędności oraz przyjęcia takich rozwiązań, które
doprowadzą do jej podniesienia. Pracownicy postrzegają takie starania
najczęściej jako „przykręcanie śrubki”, czyli zwiększenie wymagań co do jakości
i szybkości pracy, co jednak nie zawsze związane jest z dodatkowym
wynagrodzeniem czy uznaniem.
Rytm pracy
Uprzedmiotowieniu pracownika sprzyja powiązanie sposobu wynagradzania nie tylko z jakością ale i z
czasem pracy. Wydaje się to rozsądne, bo przecież pracownik chory czy
urlopowany nie wykonuje żadnej pracy. Chodzi jednak nie tylko o obniżanie
pensji do wysokości tzw. chorobowego, czy
udzielania urlopów, bo te kwestie są prawnie regulowane, ale o ograniczenie
możliwości marnowania czasu pracy do minimum, o czym mówi się w wewnętrznych regulaminach
firmowych. Co to w praktyce oznacza? Np.
restrykcyjnie przestrzega się przerw. Jeżeli na 8-godzinną zmianę przypada
jedna 15-minutowa przerwa, w konkretnie oznaczonej porze dnia, wprowadza się dodatkowo
limit czasowy na „marnowanie czasu” poza wyznaczonymi przerwami na ewentualne odejścia od stanowiska pracy z
różnych innych przyczyn. Przekroczenie tego
limitu równoznaczne jest z odebraniem
części wynagrodzenia za czas nieprzepracowany pomimo obecności pracownika w
zakładzie. Pracownicy rejestrują wszelkie swoje działania przy pomocy kart z
chipami. Na podstawie informacji o „wejściach” i wyjściach” zlicza się czas
spędzony poza stanowiskiem pracy i płaci się wyłącznie za czas efektywny. Działania
te zniechęcają pracownika do opuszczania przypisanego mu miejsca pracy, ale i
jednocześnie uprzedmiotawia go jako pewnego rodzaju element procesu produkcji. Niektóre
firmy idą jeszcze dalej wszczepiając swoim pracownikom chipy pod skórę – na razie
to tylko eksperyment. W Polsce na szczęście chipuje się tylko psy, zaś przedstawiciele
firm konsultingowych rozsądnie ostrzegają przed tego rodzaju eksperymentami na
pracownikach.
Tam gdzie musi być człowiek i tam gdzie jest to możliwe,
rytmizuje się jego pracę w taki sposób, aby usprawnić proces produkcji – w żadnym
razie nie podejmuje się takich działań w trosce o rozwój zawodowy pracownika.
Bo o jakim rozwoju można mówić w przypadku podnoszenia wydajności linii produkcyjnej? Mechaniczne wykonywanie
zadań na wzór maszyny nie jest bowiem twórcze. Nadanie pracy człowieka
mechanicznego rytmu może jednak pozwolić w dalszej kolejności przyspieszyć jego
pracę – a zatem zwiększyć wydajność - bez dodatkowych finansowych zachęt. Jak? Przyzwyczaiwszy pracownika do pewnego
tempa i rytmu pracy, stopniowo
przyspiesza się pracę maszyn, wtedy i człowiek musi przyspieszyć. Dlaczego
stopniowo? Dlatego, że przyspieszenie realizacji zadań jest niemal niewyczuwalne
a pracownik stopniowo przyzwyczaja się do szybszego tempa pracy – zadziała jak
automat.
Biorytmy
Organizm
ludzki spełnia swoje funkcje w określonym rytmie. W zależności od funkcji i
organu rytmy te mają różną częstotliwość. Serce wykonuje uderzenia co sekundę,
skurcze jelita pojawiają się co trzydzieści sekund, czynności komórek nerwowych
przebiegają w tysięcznych częściach sekundy. Niektóre funkcje mają rytmy
godzinne, dobowe, tygodniowe, miesięczne i roczne. Zaburzenie rytmu odczuwane
jest co najmniej jako dyskomfort, z którym możemy sobie poradzić lub nie.
Jeżeli z poczuciem dyskomfortu poradzić sobie nie możemy, to najprawdopodobniej
stanie się ono źródłem dodatkowego stresu lub choroby.
Idealnie
byłoby, gdyby każdy z nas mógł wybrać zawód, pracę czy po prostu styl życia
zgodny z tymi rytmami. Oczywiście każdemu to się nie uda. Warto jednak te
biorytmy rozumieć, aby wiedzę o nich wykorzystać do systematycznego obniżania
poziomu odczuwanego stresu i zwiększania własnej efektywności i odporności na
czynniki środowiskowe. To jest po prostu zdrowe. Na produkcji jednak raczej
nikt się nie zastanawia jakie są rytmy dobowe pracowników. Poranny ptaszek
niezbyt efektywnie będzie pracować na nocnej zmianie zaś od sowy trudno wymagać
efektywności przed południem. Utopią jednakże byłoby sądzić, że elastyczne
podejście pracodawcy do czasu pracy jest możliwe. Weźmy pod uwagę chociażby
linię, na której pracuje się w systemie zmianowym. To jest po prostu
niemożliwe.
Rytm dobowy
Rytm dobowy
jest rytmem endogennym i stanowi pewnego rodzaju wewnętrzny zegar regulowany
przemianami zachodzącymi w przyrodzie i jest mówiąc bardzo ogólnie następowaniem
po sobie dnia i nocy. Przejawem rytmu dobowego są naprzemienne procesy snu oraz
czuwania, ale również oddawania i kumulowania ciepła przez organizm. Ciepło
kumulujemy pomiędzy 3 a 15 godziną, oddajemy zaś pomiędzy 15 a 3 godz. Są to
następujące po sobie fazy. U każdego z nas ten rytm kumulowania i oddawania
ciepła jest identyczny, ale nie wszyscy tak samo dobrze jesteśmy wstanie
przystosować się do zjawisk, które go zakłócają. Takim zjawiskiem jest m.in.
praca zmianowa.
Do zakłóceń
najłatwiej przystosowują się tzw. sowy, czyli osoby "typu
wieczornego". W przeciągu dwóch tygodni pracy na nocnej zmianie faza
kumulowania ciepła pojawia się w porze fazy oddawania ciepła i na odwrót. Spada
też ciepłota ciała. Rano po powrocie z pracy "sowa" nie ma problemu z
zaśnięciem i odpoczynkiem. Powracając na dzienną zmianę potrzebuje maksymalnie
dwa tygodnie na to, aby wegetatywne funkcje organizmu przestawiły się na prace
dzienną. Powrót do pracy dziennej nie stanowi dla "sowy" problemu.
"Typ
poranny", czyli tak zwany ranny ptaszek ma za to duże trudności z
przestawieniem się na pracę w porze nocnej. W ciągu 24 godzin aż dwukrotnie
osiąga poziom dzienny i nocny czy dwukrotnie przechodzi obie fazy kumulowania i
oddawania ciepła a to dlatego, że ranny ptaszek nie potrafi wypoczywać w dzień.
Praca w nocy to dla niego prawdziwa droga przez mękę. Na pocieszenie dla
rannego ptaszka można dodać to, iż jeżeli "sowa" nie ma warunków do
wypoczynku w dzień będąc już w domu, po pracy, to i ona w którymś momencie
poczuje ową "mękę".
Rytm dobowy
znacznie wpływa na efektywność pracowników fizycznych. Znaczny wysiłek fizyczny
jest zharmonizowany z rytmem dobowym, jeżeli ma miejsce do godziny 15, czyli w
fazie kumulowania ciepła, później - w fazie oddawania ciepła - siła mięśni
słabnie. Ale działalność wymagająca wytrwałości i wytrzymałości
najefektywniejsza jest w fazie oddawania ciepła, czyli wieczorem! Praca
umysłowa natomiast wymagająca koncentracji, liczenia, uczenia się pamięciowego
najlepsze efekty przynosi w fazie kumulowania ciepła, czyli rano a to oznacza,
że popołudniowe i wieczorne zajęcia w szkole czy na studiach niczego nie
nauczą, a jeżeli już - to raczej niewiele ;) No chyba, że ktoś jest "typem
wieczornym" i szybko dostosuje się do warunków zakłócających naturalny
rytm dobowy.
Rytm tygodniowy
Rytm
tygodniowy w przeciwieństwie do dobowego jest rytmem reaktywnym, czyli nie
działa samoistnie - potrzebuje bodźca aktywującego. Regularne wahania, które
występują w obrębie tygodnia są wystarczające aby utrzymać nas wewnętrznie w
tygodniowym (siedmiodniowym) rytmie. Kilka dni pracy i wolny weekend, piątkowe
posty, niedzielne msze, obiady u teściowych - to elementy zewnętrzne
wyzwalające rytm wewnętrzny.
Są jednakże
osoby, które nie posiadają tak idealnie dopasowanego tygodniowego rytmu
wewnętrznego i okres przemian związany z tym rytmem trwa np. nie siedem a
dziesięć dni. Takie osoby nie nadążają z wykonywaniem planów tygodniowych ,
"gubią" dni tygodnia. Są też osoby u których przemiany przebiegają
szybciej i tydzień wewnętrzny trwa np. 5-6 dni. I oni mają trudności z
dopasowaniem się do rytmu tygodnia zewnętrznego.
Celem jest
zatem idealne dopasowanie rytmu wewnętrznego, reaktywnego do rytmu
siedmiodniowego, kalendarzowego. Możemy to osiągnąć systematycznie powtarzając
pewne zwyczaje, rytuały, które by w jednoznaczny sposób regulowały wewnętrzny
rytm. A zatem coniedzielna msza, piątkowy post to przykład idealnego bodźca
wywołującego reaktywny rytm tygodniowy. Oczywiście mogą to być inne działania
czy elementy, byleby nie były jednorazowe, ale powtarzalne, wyraziste, czyli
odczytywane bez trudności, wyróżniające się oraz pojawiające się regularne.
***
Jak
nadmieniłam problemem nie są rytmy biologiczne, ale to, co je zakłóca. Praca,
którą wykonuje się w całkiem odmiennych rytmach jest tym czynnikiem
zakłócającym. Nie idzie jednak o przyzwyczajenie się do nowego, nienaturalnego
rytmu czterobrygadówki, ale o jego podmianę tak w wymiarze tygodniowym jak i
dobowym. Potrzeb fizjologicznych lepiej byłoby nie zaspokajać wtedy, kiedy jest
się w pracy, spać należałoby wtedy, kiedy pracodawca uzna, że nie trzeba być
dyspozycyjnym i gotowym do podjęcia zadań zawodowych a pracować bez przestojów,
w tempie maszyny a nie równoważąc wysiłek i odpoczynek, itd. A to wszystko w
atmosferze rentowności, sprawności, zysku i pensji minimalnej.
Podobno można
przyzwyczaić się do wszystkiego, ale przecież - moim zdaniem - należy uznać,
że pojawiają się bardzo niebezpieczne tendencje w zarządzaniu pracownikami:
automatyzacja działań wytwórczych człowieka oraz traktowanie pracownika jako
jednego z czynników składowych procesu produkcji, pomijając jego człowieczeństwo,
godność, prawo do odpoczynku i troskę o dobre życie. A one nie powinny umykać
uwadze kadry zarządzającej i właścicieli przedsiębiorstw. Rentowność
rentownością, ale dlaczego za wszelką cenę?
Fot.: Ida
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz