Zachowania agresywne w miejscu pracy (2)

 Karolina Kowarska, Agnieszka Kowarska

Negatywny obraz siebie wywołuje gniew

Istotnym czynnikiem warunkującym zachowania agresywne jest niska samoocena. Jednakże uzewnętrznianie agresji może sygnalizować różne problemy np.: brak poczucia bezpieczeństwa czy zwątpienie we własne możliwości. Także zbyt wysokie poczucie własnej wartości może przyczyniać się do wystąpienia zachowań agresywnych, szczególnie gdy ta nadmiernie wysoka samoocena towarzyszy narcyzmowi. W sytuacji zagrożenia dla samooceny (np. przegrana w grze) osoba atakuje tego, kto to zagrożenie spowodował by bronić poczucia własnej wartości. Badania empiryczne dotyczące związku samooceny i agresji dowiodły, iż bardziej do agresji skłonne są osoby o wysokim, ale nieadekwatnym mniemaniu o sobie. Ponadto łatwym celem do wyładowania swojej złości będzie osoba mająca nadmiernie pozytywny lub niestabilny obraz siebie.

 Prowokacje

Prowokację można uznać za jeden z najskuteczniejszych sposobów wywołania agresji pod postacią fizycznego ataku lub też agresji słownej (Wojciszke B., 2000). W środowisku pracy można dość często obserwować prowokacje wynikające z narastającej rywalizacji pomiędzy pracownikami lub z zaistniałego lecz nierozwiązanego konfliktu pomiędzy nimi.

Prowokacja co najmniej z trzech powodów wywołuje agresję mianowicie:

• Prowokator chce w ten sposób wzbudzić gniew, złość i cierpienie u osoby sprowokowanej, tym samym powodując wzrost motywacji tej osoby do pozbycia się negatywnych odczuć poprzez zachowania agresywne lub ucieczkę;
• Zgodnie z zasadą wzajemności prowodyr może pragnąć rewanżu poprzez agresji;
• Poprzez zastosowanie prowokacji można podważyć reputację oraz samoocenę zaatakowanego o sobie wzbudzając tym samym motywację w ich odzyskaniu.

Pracownik agresywny, czyli jaki?

Istnieją podstawowe kryteria, dzięki którym można zaklasyfikować jednostkę jako agresywną. Jej zachowanie musi mieć wysoką częstotliwość oraz znaczą liczbę zachowań agresywnych (Bandura A., Walters R.H., 1968) i permanentnie odczuwać wrogość w stosunku do innych osób (Kosewski M., 1977, Wolińska J. M., 1996, 2003). Taka osoba nieumiejętnie kontroluje reakcje agresywne (brak tu kontroli lub też jest ona nadmierna) (Kirwil L., 1984), jej zachowania agresywne mają dużą intensywność, a jednocześnie te reakcje są nieadekwatne w stosunku do działającego bodźca (Kubacka-Jasiecka D., 1975)

Nałogowa złość jest chorobą wymagającą długotrwałego leczenia klinicznego!

Istnieją typowe sygnały ostrzegawcze, które mogą sygnalizować pojawienie się przejawu agresji. Mogą to być np.: stężała twarz, pojawienie się „dzikości” w oczach, zwężenie oczu, zaciśnięte i zwężone w linię usta, zaciśnięte pięści, zmiana tonu głosu, szybkie ruchy, napięcie mięśni całego ciała (osoba na chwilę sztywnieje), zaczerwienienie na twarzy lub też całkowita bladość, szybszy i płytszy oddech, przejawy impulsywności, większej irytacji niż dotychczas.

W socjobiologicznej perspektywie analizy problemu agresji przyjmuje się, że to mężczyźni są bardziej agresywni niż kobiety oraz młodsi są bardziej agresywni niż starsi. Zachowania agresywne wśród mężczyzn służą zaspokojeniu potrzeby dominacji, kobiety zaś manipulują w celu osiągniecia wysokiej pozycji w grupie. Podejście ewolucjonistyczne natomiast zakłada przy tym, iż kobiety wybierają formy zachowania agresywnego o niskim ryzyku, w przeciwieństwie do mężczyzn, którzy zasady niskiego ryzyka nie uwzględniają.

Mężczyźni kierują się chęcią wspinania się po szczeblach hierarchii a wysokie ryzyko przy zwycięstwie podnosi ich pozycję w hierarchii władzy. Pragną oni za pośrednictwem zachowań agresywnych zademonstrować otoczeniu władzę i status, tym samym zwiększając swoje szanse w rywalizacji np. o kobietę z innymi mężczyznami czy o wyższe stanowisko. Z kolei kobiety dążą do sukcesu reprodukcyjnego i zapewnieniu potomstwu przetrwania a więc rywalizując o zasoby wybierają strategie łagodne w obawie przed odwetem.  Ponadto u kobiet można zaobserwować poczucie winy i lęku, które towarzyszą agresji. Dziewczęta i kobiety charakteryzują się wyższą gotowością emocjonalno-impulsywną niż płeć przeciwna i lepiej radzą sobie z negatywnymi emocjami^[1]. Mężczyźni natomiast w obliczu sytuacji trudnych przejawiają bardziej gwałtowne reakcje na nie.

 

Profilaktyka i kontrola agresji

Znajomość i wiedza na temat zagadnienia agresji i modelu gotowości jest znacząca w profilaktyce zachowań agresywnych, dzięki którym można podjąć odpowiednie działania, skutecznie interweniować i modyfikować zachowania uznane za negatywne. Należy właściwie zdiagnozować w jakim stopniu za agresję odpowiedzialne są poszczególne mechanizmy natury psychologicznej człowieka i podjąć konkretne działania modelujące:

 

Mechanizm emocjonalny	Należy się skupić na rozwijaniu umiejętności samokontroli
Mechanizm poznawczy	Modyfikacji zostają poddane zachowania i ich skrypty, przekonania
Mechanizm osobowościowy	Niezbędna może się okazać psychoterapia indywidualna/grupowa oraz pomoc specjalisty

 

Praca nad zmianą zachowań agresywnych podczas spotkań z psychologiem oraz jego interwencji może polegać np. na:

❖      odpowiednim rozumieniu sytuacji

❖      rozwijaniu empatii i zdolności logicznego analizowaniu przyczyn złości i wrogości

❖      rozwijaniu umiejętności interpersonalnych

❖      zwiększaniu samokontroli oraz samooceny

❖    ćwiczeniach polegających na rozwijaniu umiejętności rozwiązywania konfliktów oraz zdolności prowadzenia negocjacji

Warto też nauczyć się stosowania zachowań zastępujących te o cechach agresywnych. Zachowania zastępcze, które wymagają dużych zasobów energii mogą naprawdę doskonale neutralizować negatywne emocje a tym samym zmniejszać szanse na pojawienie się zachowań agresywnych.

 

Ćwiczenie 
Skup całą swoją negatywną energię i postaraj się wykorzystać ją w pozytywny sposób np. udaj się na długi spacer czy jogging, zainteresuj się sztuką.

Artystyczne wyrażanie siebie (np. poprzez malowanie obrazów, tworzenie rysunków czy pisanie dziennika lub opowiadań) również może okazać się dobrym pomysłem, który rozładuje napięcie w Twoim ciele, odwróci Twoją uwagę,  pozwoli Ci zrozumieć towarzyszące Ci emocje oraz pozwoli spojrzeć na pewne sprawy z dystansu.

 

Co menadżer może zrobić by nie dopuścić do wybuchu agresji u pracownika?

Menadżer w zakresie profilaktyki agresji w miejscu pracy  może a nawet powinien pracować ze swoim zespołem nad kształtowaniem i rozwojem kompetencji społecznych, asertywności, strategiami radzenia sobie ze stresem, rozwojem komunikacji oraz empatii w miejscu pracy. Ważne jest także oficjalne stanowisko organizacji dotyczące agresji w zakładzie – żaden przejaw zachowań agresywnych nie powinien być akceptowany, powinny istnieć odpowiednie procedury, mówiące o tym jakie działania podjąć, zarówno w stosunku do agresora jak i ofiary/świadka zdarzenia.

Kierownictwo zakładu powinno wykazywać ciągłą dbałość o przestrzeganie reguł przez podwładnych - zarówno granic jak i konsekwencji odnośnie akceptacji i gratyfikacji potrzeb. Menadżer musi mieć lepszy wgląd w to, jakie nastroje panują w zespole.  Zawsze konieczna jest odpowiednia diagnoza ewentualnego problemu, identyfikacja celów agresji oraz podjęcie koniecznego i indywidualnego programu interwencji. Należy również pamiętać, że w „delikatnym” dla zakładu okresie (redukcja pracowników, ocena roczna pracowników) poziom stresu wśród pracowników może szczególnie wzrosnąć. Na przykład nieodpowiednia forma przekazania pracownikowi negatywnej informacji  może się wiązać ze spadkiem jego samooceny, konfliktem wewnętrznym, podjęciem przez niego próby obrony swojej osoby oraz ego, a w konsekwencji do przejawu agresji.

 

***

Agresja, niezależnie od tego jaką formę przybiera i jakie ma nasilenie może stanowić silny stresor zarówno dla agresora, jak i ich ofiar oraz świadków zdarzenia. Osoby doświadczające agresji przeważnie przeżywają  np. silny lęk, złość, irytację, przygnębienie, bezradność. Odczuwanie tak negatywnych emocji, szczególnie przez dłuższy okres czasu, spowodować mogą pojawienie się zaburzeń somatycznych (np. ból głowy, ból brzucha, problemy ze snem), zaburzeń zdrowia psychicznego (zaburzenia lękowe, depresja, wypalenie zawodowe, uzależnienia od substancji psychoaktywnych i alkoholu) co sumarycznie może wpływać na pojawienie się trudności  w codziennym funkcjonowaniu a także prowadzić do spadku efektywności w pracy przez znaczne obniżenie motywacji, koncentracji, uwagi czy ostrożność na hali w kwestii przestrzegania przepisów BHP.

 

 

Bibliografia:

Aronson E. (1997), Psychologia społeczna, Serce i umysł. Poznań: ZYSK i S-KA.
Bandura A., Walters R.H. (1968), Agresja w okresie dojrzewania, Warszawa: PWN.
Buss A.H. (1961), The Psychology of Aggression, New York: Wiley and Sons.
Kirwil L. (1984), O koncepcji rozwoju agresywności H.J. Kornadta, „Przegląd Psychologiczny”, nr 2.
Kosewski M. (1977), Agresywni przestępcy, Warszawa: Wiedza Powszechna.
Krahé B. (2005), Agresja, Gdańsk: GWP.
Kubacka-Jasiecka D. (1975), Funkcjonowanie społeczne osób agresywnych i samoagresywnych, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Wolińska J.M. (1996), Rodzinna etiologia agresywności młodzieży w wieku dorastania, [w:] A. Scott J.P. (1958). Aggression. Chicago: University of Chicago Press.
Tedeschi, J. T., Felson, R. B. (1994), Violence, Aggression, and Coercive Actions. Washington DC: American Psychological Association
Wojciszke B. (2000), Relacje interpersonalne. W: Strelau J. [red.]. Psychologia. Podręcznik akademicki. Gdańsk: GWP
Wolińska J.M. (2003), Agresywność dziewcząt i chłopców: problem indywidualny i społeczny, Lublin: Wydawnictwo UMCS.

 

---

^[1] Frączek, A., Konopka, K., Dominiak-Kochanek, M. (2016). Patterns of readiness for interpersonal aggression. A cross-national study on sex difference. W: H. Liberska, M. Farnicka (red.), Aggression as a challenge: Theory and research: Current problems (s. 33–50). Berlin: Peter Lang Publishing