Karolina Kowarska: Emerytura - podróż w nieznane

Przejście na emeryturę to krytyczny moment dla pracownika. Wiąże się on bowiem ze zmianą przyzwyczajeń, porzuceniem wygodnej rutyny, często ze zmianą otoczenia i ograniczeniem kontaktów społecznych. Zmienia się także dotychczasowy status zawodowy i finansowy pracownika. Pojawia się przy tym wiele emocji i pytań w związku z wchodzeniem w nowy etap życia.  

Dla kogoś, kto zostaje zapisem w metryce niejako zmuszony do odejścia z pracy na emeryturę właśnie zaczyna się starość w sensie biologicznym i społecznym. Systematyczne obniżanie się nastroju, trudności z radzeniem sobie z nadmiarem wolnego czasu, czasem pogłębiające się poczucie bycia osobą niepotrzebną zawodowo. Z biegiem lat, zazwyczaj akceptujemy starość, przyzwyczajamy się do swojej sytuacji lub gorszego stanu zdrowia.

Broomley (1994) opisał pięć postaw emeryta wobec starości:

• Konstruktywną – swój bilans życiowy emeryt ocenia jako dodatni, akceptuje swój wiek, optymistycznie patrzy w przyszłość, ma także satysfakcjonujące kontakty z innymi ludźmi.
• Obronną – osoba ma poglądy konwencjonalne, jest sztywna w nawykach oraz swoich przyzwyczajeniach. Tacy ludzie boją się śmierci i zniedołężnienia i te lęki maskują wzmożoną aktywnością i stałym zaabsorbowaniem zewnętrznymi czynnościami.
• Zależności – taka postawa charakteryzuje osoby bierne i uległe, które polegają na środowisku rodzinnym, dzięki któremu utrzymują wewnętrzną harmonię bez wrogości i lęków.
• Wrogości – osoba jest pełne pretensji do świata, agresywna i podejrzliwa. Za wszelkie swoje niepowodzenia wini innych, nie przejawia żadnej refleksji nad swoją osobą i tym co sama mogła źle zrobić. Ponadto buntuje się przeciwko starości jednocześnie bojąc się śmierci.
• Wrogości do samego siebie – ta postawa jest manifestowana przez osoby o ujemnym bilansie życiowym, które biernie przyjmują swój los. Co więcej ludzie przejawiający taką postawę czują się osamotnione, zbędne i często cierpią na depresję  - śmierć traktowana jest przez nich jako szansa na wyzwolenie od cierpienia.

Istnieją zarówno pozytywne jak i negatywne skutki starości i - w związku z tym - z przejściem na emeryturę. To jak silnie będą one odbierane jest jednak kwestią bardzo indywidualną. Wpływ na to ma system wartości, jakim dana osoba kierowała się dotąd w swoim życiu, warunki środowiskowe, stan zdrowia i to, czy posiada się oparcie w kimś bliskim.

Wśród pozytywnych aspektów można wyróżnić np.:

• Satysfakcję z przejścia na emeryturę – emerytura odbierana jest jako pewnego rodzaju ulga, możliwość odpoczynku, rozwoju i zaangażowania się w życie rodzinne,
• Zadowolenie z możliwości opieki nad dziećmi i wnukami,
• Szansę i czas na dokonania zmian we własnym życiu,
• Zyskanie z wiekiem mądrości życiowej i możliwość dzielenia się nią,
• Specyficzny, inny niż dotychczas wzorzec komunikacji między małżonkami, którzy stają się sobie bardziej bliscy.

Negatywne aspekty starości i emerytury odnoszą się głównie do nieuchronnego pogarszania się kondycji i stanu zdrowia oraz ograniczenia dotychczasowych kontaktów społecznych. Można tu wymienić:

• Obniżenie sprawności psychofizycznej oraz narastanie dolegliwości chorobowych,
• Obniżająca się samodzielność i większa zależność od innych ludzi,
• Świadomość nadchodzącego kresu życia i związany z tym lęk,
• Utrata osób bliskich (członków rodziny, przyjaciół, znajomych),
• Konieczność dostosowania się do zmienionych roli społecznych,
• Trudność w podtrzymaniu dialogu międzypokoleniowego.

Dla osób, które na skutek przejścia na emeryturę utraciły pracę, niezastąpionym źródłem wsparcia może okazać się najbliższa rodzina i przyjaciele. Oczywiście na skutek zmian w sytuacji finansowej rodziny czy nawet z powodu zaskakującej, ciągłej obecności kogoś, kogo często dotąd w domu nie było, mogą pojawiać się konflikty. Jednak nie należy zapominać, że osobą najbardziej dotkniętą ta sytuacją i obwiniającą się jest sam emeryt. W związku z tym, aby okazać mu wsparcie warto trzymać się następujących zasad:

• Pamiętaj o byciu wyrozumiałym i cierpliwym.
• Aktywizuj osobę do obowiązków domowych i ćwiczeń fizycznych.
• Pomóż w zadbaniu o prawidłowo zbilansowaną dietę.
• Pomagaj w poszukiwaniach nowej pracy, posyłaj oferty, wykręć numer telefonu.
• Stwórz ciepłą atmosferę w domu.
• Nie oceniaj i nie obwiniaj.
• Staraj się rozmawiać o tym co się stało i słuchaj!
• Staraj się unikać oceniania, porównywania i  negatywnych komentarzy, które mogą zdołować osobę.
• Unikaj udzielania „dobrych rad” i komentarzy typu: „nie ty jeden i nie ostatni”, „trzeba było się nie spóźniać do roboty”, „weź się w garść” „na całym świecie ludzie tracą pracę”.
• Zachęć osobę do planowania przyszłości, także wspólnej.
• Nie zapominaj o ciepłych słowach otuchy i zwracaj uwagę na mocne strony danej osoby (jestem z ciebie dumny…, świetnie sobie radzisz...).

Poczucie wsparcia i zrozumienia, które zagwarantujesz twoim bliskim pomoże im nie tylko w zaadaptowaniu się do nowej sytuacji, ale także może wpłynąć pozytywnie na jakość życia świeżo "upieczonego" emeryta. Staraj się być cierpliwy wobec osoby, która właśnie straciła pracę a najprawdopodobniej także wiele kontaktów społecznych i czuje się zagubiona – jej zachowanie może się różnić od tego, które normalnie przejawiała. Nie zrażaj się, jeśli na początku będzie trudno zaktywizować bliską osobę, pamiętaj jednak, że twoje starania przyniosą efekty a bliska osoba będzie czerpać satysfakcję z życia.


Fot. Ida

Literatura:
Bromley B. D., 1994, Psychologia starzenia się, Warszawa, PWN