Karolina Kowarska, Agnieszka Kowarska
Negatywny obraz siebie wywołuje gniew
Istotnym czynnikiem warunkującym zachowania agresywne jest niska samoocena. Jednakże uzewnętrznianie agresji może sygnalizować różne problemy np.: brak poczucia bezpieczeństwa czy zwątpienie we własne możliwości. Także zbyt wysokie poczucie własnej wartości może przyczyniać się do wystąpienia zachowań agresywnych, szczególnie gdy ta nadmiernie wysoka samoocena towarzyszy narcyzmowi. W sytuacji zagrożenia dla samooceny (np. przegrana w grze) osoba atakuje tego, kto to zagrożenie spowodował by bronić poczucia własnej wartości. Badania empiryczne dotyczące związku samooceny i agresji dowiodły, iż bardziej do agresji skłonne są osoby o wysokim, ale nieadekwatnym mniemaniu o sobie. Ponadto łatwym celem do wyładowania swojej złości będzie osoba mająca nadmiernie pozytywny lub niestabilny obraz siebie.
Prowokacje
Prowokację można uznać za jeden z
najskuteczniejszych sposobów wywołania agresji pod postacią fizycznego ataku
lub też agresji słownej (Wojciszke B., 2000). W środowisku pracy można dość
często obserwować prowokacje wynikające z narastającej rywalizacji pomiędzy
pracownikami lub z zaistniałego lecz nierozwiązanego konfliktu pomiędzy nimi.
Prowokacja co najmniej z trzech powodów wywołuje agresję mianowicie:
- Prowokator chce w ten sposób wzbudzić gniew, złość i cierpienie u osoby sprowokowanej, tym samym powodując wzrost motywacji tej osoby do pozbycia się negatywnych odczuć poprzez zachowania agresywne lub ucieczkę;
- Zgodnie z zasadą wzajemności prowodyr może pragnąć rewanżu poprzez agresji;
- Poprzez zastosowanie prowokacji można podważyć reputację oraz samoocenę zaatakowanego o sobie wzbudzając tym samym motywację w ich odzyskaniu.
Pracownik agresywny, czyli jaki?
Istnieją podstawowe kryteria, dzięki którym można zaklasyfikować jednostkę jako agresywną. Jej zachowanie musi mieć wysoką częstotliwość oraz znaczą liczbę zachowań agresywnych (Bandura A., Walters R.H., 1968) i permanentnie odczuwać wrogość w stosunku do innych osób (Kosewski M., 1977, Wolińska J. M., 1996, 2003). Taka osoba nieumiejętnie kontroluje reakcje agresywne (brak tu kontroli lub też jest ona nadmierna) (Kirwil L., 1984), jej zachowania agresywne mają dużą intensywność, a jednocześnie te reakcje są nieadekwatne w stosunku do działającego bodźca (Kubacka-Jasiecka D., 1975)
Nałogowa złość jest chorobą wymagającą długotrwałego leczenia klinicznego!
Istnieją typowe sygnały
ostrzegawcze, które mogą sygnalizować pojawienie się przejawu agresji. Mogą to
być np.: stężała twarz, pojawienie się „dzikości” w oczach, zwężenie oczu,
zaciśnięte i zwężone w linię usta, zaciśnięte pięści, zmiana tonu głosu,
szybkie ruchy, napięcie mięśni całego ciała (osoba na chwilę sztywnieje),
zaczerwienienie na twarzy lub też całkowita bladość, szybszy i płytszy oddech,
przejawy impulsywności, większej irytacji niż dotychczas.
W socjobiologicznej perspektywie
analizy problemu agresji przyjmuje się, że to mężczyźni są bardziej agresywni
niż kobiety oraz młodsi są bardziej agresywni niż starsi. Zachowania agresywne
wśród mężczyzn służą zaspokojeniu potrzeby dominacji, kobiety zaś manipulują w
celu osiągniecia wysokiej pozycji w grupie. Podejście ewolucjonistyczne
natomiast zakłada przy tym, iż kobiety wybierają formy zachowania agresywnego o
niskim ryzyku, w przeciwieństwie do mężczyzn, którzy zasady niskiego ryzyka nie
uwzględniają.
Mężczyźni kierują się chęcią
wspinania się po szczeblach hierarchii a wysokie ryzyko przy zwycięstwie
podnosi ich pozycję w hierarchii władzy. Pragną oni za pośrednictwem zachowań
agresywnych zademonstrować otoczeniu władzę i status, tym samym zwiększając
swoje szanse w rywalizacji np. o kobietę z innymi mężczyznami czy o wyższe
stanowisko. Z kolei kobiety dążą do sukcesu reprodukcyjnego i zapewnieniu
potomstwu przetrwania a więc rywalizując o zasoby wybierają strategie łagodne w
obawie przed odwetem. Ponadto u kobiet
można zaobserwować poczucie winy i lęku, które towarzyszą agresji. Dziewczęta i
kobiety charakteryzują się wyższą gotowością emocjonalno-impulsywną niż płeć
przeciwna i lepiej radzą sobie z negatywnymi emocjami[1].
Mężczyźni natomiast w obliczu sytuacji trudnych przejawiają bardziej gwałtowne
reakcje na nie.
Profilaktyka i kontrola agresji
Znajomość i wiedza na temat
zagadnienia agresji i modelu gotowości jest znacząca w profilaktyce zachowań
agresywnych, dzięki którym można podjąć odpowiednie działania, skutecznie
interweniować i modyfikować zachowania uznane za negatywne. Należy właściwie
zdiagnozować w jakim stopniu za agresję odpowiedzialne są poszczególne
mechanizmy natury psychologicznej człowieka i podjąć konkretne działania
modelujące:
Mechanizm
emocjonalny |
Należy się skupić na rozwijaniu
umiejętności samokontroli |
Mechanizm
poznawczy |
Modyfikacji zostają poddane
zachowania i ich skrypty, przekonania |
Mechanizm
osobowościowy |
Niezbędna może się okazać psychoterapia
indywidualna/grupowa oraz pomoc specjalisty |
Praca nad zmianą zachowań
agresywnych podczas spotkań z psychologiem oraz jego interwencji może polegać
np. na:
❖
odpowiednim rozumieniu
sytuacji
❖
rozwijaniu empatii i
zdolności logicznego analizowaniu przyczyn złości i wrogości
❖
rozwijaniu
umiejętności interpersonalnych
❖
zwiększaniu
samokontroli oraz samooceny
❖ ćwiczeniach
polegających na rozwijaniu umiejętności rozwiązywania konfliktów oraz zdolności
prowadzenia negocjacji
Warto też nauczyć się stosowania
zachowań zastępujących te o cechach agresywnych. Zachowania zastępcze, które
wymagają dużych zasobów energii mogą naprawdę doskonale neutralizować negatywne
emocje a tym samym zmniejszać szanse na pojawienie się zachowań agresywnych.
Skup całą swoją negatywną energię i postaraj się wykorzystać ją w pozytywny sposób np. udaj się na długi spacer czy jogging, zainteresuj się sztuką.
Artystyczne wyrażanie siebie (np. poprzez malowanie obrazów, tworzenie rysunków czy pisanie dziennika lub opowiadań) również może okazać się dobrym pomysłem, który rozładuje napięcie w Twoim ciele, odwróci Twoją uwagę, pozwoli Ci zrozumieć towarzyszące Ci emocje oraz pozwoli spojrzeć na pewne sprawy z dystansu.
Co menadżer może zrobić by nie dopuścić do wybuchu agresji u pracownika?
Menadżer w zakresie profilaktyki
agresji w miejscu pracy może a nawet
powinien pracować ze swoim zespołem nad kształtowaniem i rozwojem kompetencji
społecznych, asertywności, strategiami radzenia sobie ze stresem, rozwojem
komunikacji oraz empatii w miejscu pracy. Ważne jest także oficjalne stanowisko
organizacji dotyczące agresji w zakładzie – żaden przejaw zachowań agresywnych
nie powinien być akceptowany, powinny istnieć odpowiednie procedury, mówiące o
tym jakie działania podjąć, zarówno w stosunku do agresora jak i ofiary/świadka
zdarzenia.
Kierownictwo zakładu powinno
wykazywać ciągłą dbałość o przestrzeganie reguł przez podwładnych - zarówno
granic jak i konsekwencji odnośnie akceptacji i gratyfikacji potrzeb. Menadżer
musi mieć lepszy wgląd w to, jakie nastroje panują w zespole. Zawsze konieczna jest odpowiednia diagnoza
ewentualnego problemu, identyfikacja celów agresji oraz podjęcie koniecznego i
indywidualnego programu interwencji. Należy również pamiętać, że w „delikatnym”
dla zakładu okresie (redukcja pracowników, ocena roczna pracowników) poziom
stresu wśród pracowników może szczególnie wzrosnąć. Na przykład nieodpowiednia
forma przekazania pracownikowi negatywnej informacji może się wiązać ze spadkiem jego samooceny,
konfliktem wewnętrznym, podjęciem przez niego próby obrony swojej osoby oraz
ego, a w konsekwencji do przejawu agresji.
***
Agresja, niezależnie od tego jaką formę przybiera i jakie ma nasilenie
może stanowić silny stresor zarówno dla agresora, jak i ich ofiar oraz świadków
zdarzenia. Osoby doświadczające agresji przeważnie przeżywają np. silny lęk, złość, irytację,
przygnębienie, bezradność. Odczuwanie tak negatywnych emocji, szczególnie przez
dłuższy okres czasu, spowodować mogą pojawienie się zaburzeń somatycznych (np.
ból głowy, ból brzucha, problemy ze snem), zaburzeń zdrowia psychicznego
(zaburzenia lękowe, depresja, wypalenie zawodowe, uzależnienia od substancji
psychoaktywnych i alkoholu) co sumarycznie może wpływać na pojawienie się
trudności w codziennym funkcjonowaniu a
także prowadzić do spadku efektywności w pracy przez znaczne obniżenie
motywacji, koncentracji, uwagi czy ostrożność na hali w kwestii przestrzegania
przepisów BHP.
Bibliografia:
Bandura A., Walters R.H. (1968), Agresja w okresie dojrzewania, Warszawa: PWN.
Buss A.H. (1961), The Psychology of Aggression, New York: Wiley and Sons.
Kirwil L. (1984), O koncepcji rozwoju agresywności H.J. Kornadta, „Przegląd Psychologiczny”, nr 2.
Kosewski M. (1977), Agresywni przestępcy, Warszawa: Wiedza Powszechna.
Krahé B. (2005), Agresja, Gdańsk: GWP.
Kubacka-Jasiecka D. (1975), Funkcjonowanie społeczne osób agresywnych i samoagresywnych, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Wolińska J.M. (1996), Rodzinna etiologia agresywności młodzieży w wieku dorastania, [w:] A. Scott J.P. (1958). Aggression. Chicago: University of Chicago Press.
Tedeschi, J. T., Felson, R. B. (1994), Violence, Aggression, and Coercive Actions. Washington DC: American Psychological Association
Wojciszke B. (2000), Relacje interpersonalne. W: Strelau J. [red.]. Psychologia. Podręcznik akademicki. Gdańsk: GWP
Wolińska J.M. (2003), Agresywność dziewcząt i chłopców: problem indywidualny i społeczny, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
[1] Frączek, A.,
Konopka, K., Dominiak-Kochanek, M. (2016). Patterns of readiness for
interpersonal aggression. A cross-national study on sex difference. W: H.
Liberska, M. Farnicka (red.), Aggression as a challenge: Theory and research:
Current problems (s. 33–50). Berlin: Peter Lang Publishing
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz