Elity, elity… szczególnie te… intelektualne. Dziś temat elit przemknął w rozmowie z moją znajomą. Tak po babsku, trochę macierzyńsko a trochę uczelniano uznałyśmy, że nazwiska, na które często powołują się współczesne media, to żadne elity intelektualne, ale też, że sami sobie takie „elity” hodujemy. Cóż… kogóż można wychować mając do dyspozycji kiepski system nauczania, postępującą degradację tytułów i stopni naukowych, nie wspominając już nawet o zaniżanych cenach usług intelektualnych? Przetarg na artykuł naukowy??? Fotografia reklamowa za 10 złotych netto??? No, proszę Czytelnika, ale o co tu chodzi?
Elita to grupa obdarzona pod pewnymi względami przewagą w odniesieniu do innych grup w obrębie tej samej działalności. Jakieś jednostki wchodzą w skład elit, a inne z niej odchodzą – to naturalny proces selekcji, czasem będący wynikiem zmiany priorytetów poszczególnych osób, czy na skutek zmiany oczekiwań społecznych. Struktura społeczna jest niezmienna, ale skład wewnętrzny tej struktury ulega ciągłej fluktuacji – to fakt.
Segregując w dowolnej dziedzinie ludzi, w sposób taki, że kogoś uznaje się „geniuszem” a kogoś innego „zerem”, otrzymujemy pewną hierarchię. Vilfredo Pareto tych, którzy zajmują w owej hierarchii najwyższe miejsce, nazwał elitą. Jest to zatem zbiór osób związanych z grupą cieszącą się szczególnym, uprzywilejowanym statusem społecznym i wysokim prestiżem. Ów status można osiągnąć dwojako: na skutek własnych dążeń bądź na skutek urodzenia w rodzinie o uprzywilejowanej pozycji społecznej.
V. Pareto, którego tu przywołałam, żył w latach 1848 – 1923 i był m.in. twórcą koncepcji zwanej „teorią krążenia elit”. Miała ona na celu wyjaśnienie nierówności społecznych. Pareto sądził, że proces dziejów jest ciągłą zmianą elit rządzących wywodzących się z klas niższych i obalanych przez nowe elity. Pareto to w ogóle ciekawa postać. Z wykształcenia był inżynierem budownictwa, tymczasem w 1893 roku, dzięki rekomendacji swojego przyjaciela, włoskiego ekonomisty Maffeo Pantaleoniego, objął katedrę na Uniwersytecie w Lozannie w Szwajcarii i został mianowany profesorem ekonomii politycznej. Był współtwórcą tzw. „lozańskiej szkoły w ekonomii”. Powszechnie Pareto kojarzony jest – przypominam – ze sformułowaną przez niego regułą 80/20 nazywaną „Zasadą Pareto”: zwykle 80% działań przynosi 20% skutków i odwrotnie 20% działań daje 80% skutków. Zasada ta została rozciągnięta na niemal wszystkie działania człowieka. W marketingu twierdzi się na przykład, że 20% klientów przynosi 80% zysków przychodów. Pareto jest też uznawany za jednego z ojców socjologii. Na przykład twierdził on, że każda nauka społeczna mówi tak o rzeczywistości społecznej, że zakłada istnienie określonego modelu. Uważał przy tym, że to socjologia wyróżnia się od innych nauk tym, że opisuje człowieka takim, jakim jest naprawdę. Ha!
W „Teorii elit” Pareto przyjął założenie, że nierówności między ludźmi są rzeczą naturalną.
„Twierdzenie o obiektywnej równości ludzi jest tak absurdalne, że nie zasługuje na to, aby je obalać, natomiast subiektywna idea równości ma duże znaczenie i wywiera potężny wpływ na zmiany, jakim ulega społeczeństwo".
Nierówności służą przecież za podstawę klasyfikacji ludzi. Podstawą takiego podziału może być na przykład lepsze lub gorsze wykonywanie powinności / czynności w określonej dziedzinie. Dokonując takiej klasyfikacji tworzymy drabinę hierarchiczną, której wyższe szczeble zajmują najlepsi w danej dziedzinie, szczeble niższe zaś gorsi. Ci najlepsi – to właśnie elita, czyli „grupa obdarzona pod pewnymi względami przewagą w odniesieniu do innych grup w obrębie tejże samej działalności”. Możemy więc mówić o elicie w każdej dziedzinie życia społecznego, także w odniesieniu do władzy. Na przykład socjolog J. Wnuk – Lipiński wyróżnił w sumie sześć rodzajów elit w stratyfikacji społecznej, w Polsce oczywiście:
- Stara elita polityczna – funkcjonariusze partyjni, posłowie, wyższa administracja państwowa i rządowa, górna warstwa administracji wojewódzkiej, przywódcy organizacji masowych i wyżsi przedstawiciele służby zagranicznej;
- Stara elita ekonomiczna – dyrektorzy i ich zastępcy większych przedsiębiorstw;
- Stara elita kulturalna – osoby zajmujące stanowiska decyzyjne wyższego szczebla w środkach masowego przekazu, nauce, sztuce i kulturze;
- Nowa elita polityczna – posłowie, osoby zajmujące naczelne stanowiska w rządzie oraz w centralnej i wojewódzkiej administracji państwowej;
- Nowa elita ekonomiczna – kategoria obejmująca wszystkie trzy segmenty postkomunistycznej gospodarki: dyrektorów i zastępców dyrektorów wszelkich przedsiębiorstw państwowych, prezesów i wiceprezesów dużych spółdzielni oraz właścicieli i wyższą kadrę zarządzającą sektora prywatnego;
- Nowa elita kulturalna – osoby zajmujące stanowiska decyzyjne wyższego szczebla w środkach masowego przekazu, w instytucjach akademickich i kulturalnych.
Z koncepcji elit Pareta wywodzi się „teoria krążenia elit”, o której już wspomniałam. Została on w sumie sformułowana niezależnie przez Vilfreda Pareto i Gaetana Moskę. Zgodnie z tą teorią, w życiu politycznym istnieje cykliczny proces polegający na tym, że elity po przegranej walce o władzę przechodzą do opozycji i wkładają więcej wysiłku po to, aby znów dojść do władzy. Tym samym ich szanse na jej objęcie oczywiście zwiększają się. Natomiast – to bardzo ciekawe – po dojściu do władzy elity tracą chęć do dalszej intensywnej walki i ostatecznie władzę tracą. W ten sposób następuje ciągła wymiana pozycji społecznych elit z opozycji i koalicji. A zatem w obrębie hierarchicznie zbudowanego społeczeństwa zachodzi ciągły ruch, opierający się na zasadach selekcji. I to ten ruch Pareto nazwał właśnie krążeniem elit.
Biorąc to wszystko pod uwagę, w zasadzie możemy być z moją znajomą dobrej myśli, że jeżeli już ktoś nazywa w mediach np. Tomasza Karolaka elitą intelektualną naszego kraju, to istnieje pewność, że jutro p. Karolak tą elita przestanie być. Przynajmniej dla mediów i zwykłych ludzi, bo fanów nie będziemy aktorowi odbierać.
http://blogi.newsweek.pl/Tekst/spoleczenstwo/556460,krazenie-elit.html
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz